Nguồn của chứng cứ và điều kiện để được xem là chứng cứ trong vụ án dân sự

Theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự 2015:“Chứng cứ trong vụ việc dân sự là những gì có thật được đương sự và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác giao nộp, xuất trình cho Tòa án trong quá trình tố tụng hoặc do Tòa án thu thập được theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và được Tòa án sử dụng làm căn cứ để xác định các tình tiết khách quan của vụ án cũng như xác định yêu cầu hay sự phản đối của đương sự là có căn cứ và hợp pháp.”  

Từ quy định trên có thể thấy, chứng cứ có ba đặc điểm sau:

• là những gì có thật;
• do đương sự và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác giao nộp, xuất trình cho Tòa án trong quá trình tố tụng hoặc do Tòa án thu thập được theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự 2015; và
• được Tòa án sử dụng làm căn cứ để xác định các tình tiết khách quan của vụ án cũng như xác định yêu cầu hay sự phản đối của đương sự là có căn cứ và hợp pháp.

Thuộc tính của chứng cứ:

• tính khách quan của chứng cứ – “chứng cứ là những gì có thật”. Điều đó có nghĩa rằng chứng cứ là những thông tin, tài liệu, đồ vật khách quan, tồn tại độc lập không phụ thuộc vào ý thức chủ quan của con người. Các thông tin, tài liệu, đổ vật đó phù hợp với các tình tiết của vụ án đang được chứng minh.
• tính liên quan của chứng cứ. Không phải tất các thông tin, tài liệu thu thập được đều là chứng cứ mà chỉ các thông tin, tài liệu liên quan đến vụ án, tức là được dùng làm căn cứ để giải quyết vụ án mới được xem là chứng cứ.

Tính liên quan của chứng cứ thể hiện ở mối liên hệ khách quan của các thông tin, tài liệu với các tình tiết của vụ án cần được xác định. Mối quan hệ này thể hiện ở hai mức độ khác nhau:

• ở mức độ thứ nhất, mối quan hệ của chứng cứ với đối tượng chứng minh. Đây là mối quan hệ cơ bản, chủ yếu. Thể hiện mối quan hệ này, chứng cứ được dùng làm căn cứ để giải quyết thực chất vụ án;
• ở mức độ khác, có những thông tin, tài liệu, đồ vật không được dùng làm căn cứ trực tiếp để giải quyết thực chất vụ án nhưng lại được dùng để xác định các tình tiết khác có ý nghĩa đối với vụ án. Trong trường hợp này tính liên quan của chúng được thể hiện một cách gián tiếp.
• tính hợp pháp của chứng cứ. Chứng cứ phải được thu thập theo trình tự, thủ tục được quy định tại Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

Theo quy định pháp luật hiện hành, chứng cứ có thể được thu thập từ các nguồn sau đây:

• tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được, dữ liệu điện tử;
• vật chứng;
• lời khai của đương sự;
• lời khai của người làm chứng;
• kết luận giám định;
• biên bản ghi kết quả thẩm định tại chỗ;
• kết quả định giá tài sản, thẩm định giá tài sản;
• văn bản ghi nhận sự kiện, hành vi pháp lý do người có chức năng lập;
• văn bản công chứng, chứng thực; và/hoặc
• các nguồn khác mà pháp luật có quy định.

Tuy nhiên, không phải tất cả các thông tin, tài liệu thu thập từ các nguồn kể trên đều được xem là chứng cứ trong việc giải quyết vụ việc dân sự. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, điều kiện để thông tin, tài liệu được xem là chứng cứ được xác định như sau: